Elly heeft een afspraak met mij voor een intake. Precies op de afgesproken tijd komt ze binnen. In mijn werkkamer kiest ze een stoel bij het raam. Ik zie een tengere vrouw zitten met donkerbruin golvend haar tot ver over haar schouders. De binnenvallende zon zet haar extra in de spotlights. Ik schenk thee in en zie dat ze voortdurend met haar vingers speelt. ‘Ik heb weinig geslapen vannacht, omdat ik nogal tegen deze afspraak opzie. Ik ben nog nooit in therapie geweest, dus…..’ Ze zwijgt en kijkt me aandachtig aan. Ik zeg haar dat ze mij alleen datgene hoeft te vertellen wat ze zelf kwijt wil en dat ik begrijp dat het allemaal best spannend is.
De oudste in het gezin
Haar manier van praten is aanvankelijk wat terughoudend, maar na een tijdje zie ik dat ze zich steeds meer op haar gemak voelt en vlot haar levensverhaal vertelt. Elly is de oudste van in totaal vijf meiden. Qua leeftijd zitten ze dicht op elkaar, met uitzondering van de jongste. Deze komt zes jaar na nummer vier. Elly heeft gemengde gevoelens over de komst van weer een zusje. Nog meer oppaswerk. Haar ouders hebben een florerende groentezaak en vinden het vanzelfsprekend dat Elly allerlei taken op zich neemt. Met vriendinnen spelen wordt haar gegund, maar heel gedoseerd. Vaak is het meteen aanpakken. Vooral toen Gea, de hulp die haar ouders voor de kleintjes hebben geregeld, wegviel. Na een zwaar ongeval moet zij langdurig revalideren. Een vervangster is moeilijk te vinden, dus ‘het gat’ moet worden opgevuld. Haar ouders begrijpen dat de situatie niet ideaal is, maar het is even niet anders.
Heb jij kind kunnen zijn?
Een echte ondernemersmentaliteit: niet zeuren, maar doorzetten. Vooral Joyce, de zus net onder haar, heeft het moeilijk met het feit dat Elly, in opdracht van hun ouders, nadrukkelijk als oudste naar voren treed. Joyce weigert vaak om te luisteren en stookt regelmatig de andere zussen tegen Elly op. Bij de twee jongsten lukt dat niet, die zijn dol op hun oudste zus. Nummer drie in de kinderrij is makkelijk te beïnvloeden, wat voor Joyce een feestje is. Met een medestandster voelt ze zich extra sterk. De ouders van Elly krijgen dit te zien en te horen en voelen zich machteloos. Ze hebben het te druk met de zaak om zich er werkelijk in te verdiepen en laten het voor wat het is. Ik vraag hoe dat voor haar is geweest.
Ik kan er niet meer tegen
Ik zie dat ze vecht tegen haar tranen. ‘Margareth, ik heb me altijd een doorgeefluik gevoeld. Ik kan het bij mijn ouders niet goed doen, maar ook niet bij mijn dwarsliggende zussen. Het allerliefst wil Joyce de oudste zijn. Ze voert altijd het hoogste woord, wil zonder overleg van alles regelen in de familie. Tot op de dag van vandaag negeert ze me als het haar uitkomt. Ik kan er niet meer tegen. Mijn vrienden zeggen dat ik over me heen laat lopen en Joyce eens goed de waarheid moet zeggen. Ik weet het, maar ik haat ruzie en het haalt toch niets uit. Leer mij Joyce kennen!’ Inmiddels is er al anderhalf uur verstreken. Voor vandaag is het genoeg. Volgende keer verder!
Iedereen gaat voor
Na het bespreken van haar aandachtspunten in de eerstvolgende sessie komt duidelijk naar voren dat de behoeften van anderen altijd voorgaan. Ze is zich niet zo bewust dat zij haar leven zelf ook vorm kan geven. Ze heeft tot nu toe vooral het leven van haar ouders geleefd. Met name heel hard werken in haar eigen schoonheidssalon in combinatie met het huishouden en het opvoeden van drie kinderen. ‘Bij mij kan eigenlijk alles. Etentjes organiseren voor vrienden? Elly regelt alles wel. Mijn schoonmoeder weer over de vloer, omdat ze niet tegen alleen-zijn kan? Ik doe alsof ik allemaal prima vind en hoor voor de zoveelste keer met haar verhalen aan. Ik kan het niet meer opbrengen, het moet echt anders.
Sta jij op je eigen plek in de kinderrij?
Ik kies voor een tafelopstelling. Door Elly houten figuren neer te laten zetten die haar ouders en zussen voorstellen wordt er inzicht verkregen in het familiesysteem. Het plaatsen gebeurt zonder al te veel na te denken, het gaat erom hoe zij het relationeel voelt in het huidige moment. In de opstelling is duidelijk te zien dat Elly haar ruimte niet inneemt. Ze heeft geen eigen plek. Deze wordt ingenomen door haar zus Joyce. Elly wordt heel emotioneel als ze ziet dat zij, als oudste, ergens zweeft tussen nummer 1 en 2, waardoor ze niet kan zijn wie ze werkelijk is. We gaan iedere relatie langs en onophoudelijk komt ook de vraag naar haar gevoel terug. Gaandeweg ziet ze steeds meer in dat ze een probleem heeft met grenzen stellen. Door haar sterke behoefte om aardig gevonden te worden heeft ze zichzelf in de problemen gebracht. Ze is in het gezin van herkomst gaan pleasen, waardoor het voor Joyce niet al te moeilijk was om Elly van haar plek te krijgen. Elly verplaatst de figuren af en toe om te voelen hoe dat is. Tenslotte rondt ze het af door iedereen de plek te geven die zij in haar beleving hebben. Vervolgens maakt zij een wensopstelling en kijkt of en wat zij mee zou kunnen nemen naar het heden.
Veranderen is een keuze
‘Ik vind het heel spannend om dit te doen Margareth, maar ik ben blij dat ik het heb meegemaakt. Ik ben van plan om Joyce in de toekomst weerwoord te gaan geven, ook al komt daar misschien ruzie van’. Ze kijkt er strijdvaardig bij en staat met een glimlach op. Het is een mooie start om uit haar vastgelopen situatie te komen.
Kierkegaard (19e eeuws filosoof) zei onder andere: ‘Durven is even je evenwicht verliezen, niet durven is uiteindelijk jezelf verliezen’.